"ინფლაციის მართვისა და კონტროლის მიმართულებით ეროვნულ ბანკს ბევრი არაფერი გაუკეთებია" - თემურ ბასილია

მიმდინარე პროცესებთან დაკავშირებით, გთავაზობთ საინტერესო ინტერიუს ყოფილ ვიცე-პრემიერთან და ეროვნული ვალუტის დამფუძნებელთან თემურ ბასილიასთან.

- ბატონო თემურ, ფაქტიურად თითქმის ერთი წელია პანდემიის ფონზე, როგორც საქართველოს, ასევე, მსოფლიო ეკონომიკა კრიზისს განიცდის. ეს აისახება ლარის ინფლაციაზეც, რომელიც მაისისათვის, როგორც თქვენ განაცხადეთ 6,5%-ი იყო. რა ვითარებაა ამ დროისათვის? რა ღონისძიებებს ატარებს "ეროვნული ბანკი" ლარის სტაბილური კურსისთვის?

- სამწუხაროდ, მაისის შემდეგ სიტუაცია ბევრად არ გაუმჯობესებულა. კერძოდ, სტატისტიკის დეპარტამენტისა და ეროვნული ბანკის 2020 წლის ნოემბერის მონაცემებით საშუალო წლიურმა ინფლაციამ 5.6% შეადგინა. ალბათ საინტერესოა, როგორ როგორ გაუმჯობესდა/გაუარესდა საქართველოს მოქალაქეების მდგომარეობა გასული ათი წლის განმავლობაში. ქართული სტატისტიკის მონაცემებით, სამომხმარებლო ფასების ინდექსმა 2020 წლის ნოემბერში 2010 წელთან შედარებით 142.7% შეადგინა; ანუ, ოფიციალური მონაცემებით თუ საქართველოს მოქალაქეები ათი წლის წინ გარკვეულ პროდუქტებსა მომსახურებაში თუ იხდიდნენ 100 ლარს, დღეს იგივე პროდუქტების შეძენასა და მომსახურების მიღებაში უწევთ 142.7 ლარის გადახდა.

მოგეხსენებათ, კანონმდებლობით ინფლაციაზე პასუხისმგებლობა დაკისრებული აქვს საქართველოს ეროვნულ ბანკს. ეს მონაცემები კი, თვალნათლივ ადასტურებს რამდენად „წარმატებულია“ ეროვნული ბანკის საქმიანობა ამ მიმართულებით. არ შევცდებით თუ ვიტყვით, რომ ინფლაციის მართვისა და კონტროლის მიმართულებით ეროვნულ ბანკს ბევრი არაფერი გაუკეთებია. ბოლო რამდენიმე თვეა, საზოგადოების დიდი ზეწოლის შედეგად ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა, კერძოდ, უცხოური რეზერვების გაყიდვა და შესაბამისად, მიმოქცევაში არსებული ფულადი მასის შემცირება.

სამწუხაროდ, ამას დიდი შედეგი არ მოაქვს, რადგან როგორც არაერთხელ აღვნიშნე, მათ შორის ჩვენს ადრინდელ ინტერვიუშიც, ერთის მხრიც, ეროვნულ ბანკს მიმოქცევიდან ამოაქვს ლარის გარკვეული მასა, თუმცა, მეორე მხრივ, გაცილებით მეტი რაოდენობის ლარს უშვებს მიმოქცევაში, მათ შორის, ბანკებისთვის ე.წ. „რეფინანსირების სესხების“ გაცემის ფორმით. შეგახსენებთ ჩვენს ადრინდელ, რამდენიმე თვის წინანდელ ინტერვიუს, სადაც ვამბობდი, რომ „გასული კვირის განმავლობაში ეროვნულმა ბანკმა 100 მილიონი დოლარი გაყიდა რეზერვებიდან, ანუ მიმოქცევიდან ამოიღო დაახლოებით 350 მილიონი ლარი. თუმცა, მხოლოდ გასულ კვირაში მიმოქცევაში დამატებით გაუშვა ე.წ. "რეფინანსირების სესხების" სახით 3.024 მილიარდი ლარი. ბუნებრივია, ასეთი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის პირობებში, ინტერვენციების, ანუ ეროვნული ბანკის რეზერვების გაყიდვის გაგრძელებას აზრი არ აქვს. რა აზრი აქვს 100 მილიონი დოლარის გაყიდვას და ამით მიმოქცევიდან 350 მილიონი ლარის ამოღებას, როდესაც იგივე ეროვნული ბანკი რეფინანსირების სესხების სახით მიმოქცევაში დამატებით უშვებს თითქმის 9-ჯერ მეტ ლარს. ეს ხომ წყალში გადაყრილი ფულია.“ სამწუხაროდ, იგივე გრძელდება ახლაც.

მოკლედ გეტყვით, რომ პრობლემა არის ფუნდამენტური; კერძოდ, ეროვნული ბანკის ამჟამინდელ ხელმძღვანელებს მიაჩნიათ, რომ ფულის მასას არა აქვს კავშირი არც ინფლაციასთან და არც ეროვნული ვალუტის კურსის გაუფასურებასთან. როგორც საქართველოს ეროვნული ბანკის ვიცე პრეზიდენტი არჩილ მესტვირიშვილი 2017 წლის 6 ნოემბერს გაზეთ ბანკები და ფინანსებისადმი მიცემულ ინტერვიუში აცხადებდა: „ფართო ფულის მასის ზრდას ეროვნული ვალუტის გაუფასურებასთან კავშირი არ აქვს. ჩვენ გვაქვს ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი და ასეთი რეჟიმის დროს ფულის მასა არ იძლევა ინფორმაციას არც მონეტარული პოლიტიკის მიმდინარე მდგომარეობის, არც მომავალი მდგომარეობის და არც კურსის შესახებ. იმიტომ რომ კორელაცია ფულის მასასა და ინფლაციას შორის ირღვევა. ამიტომ ფულის მასაზე ყურება არ მოგვცემს საჭირო ინფორმაციას. ფულის მასას ვუყურებთ მოკლევადიან პერიოდში ლიკვიდობის მართვისთვის. ახლა სხვა დატვირთვა ფულის მასას არ აქვს. ასევე, შეგვიძლია ფულის მასას შევხედოთ გრძელვადიან პერიოდში თუ შესაბამის შესწორებას მივუსადაგებთ ფულის მულტიპლიკატორისთვის. თუმცა ფულის მასის ყურებას პრაქტიკული გამოყენება არ აქვს.“ ამ ინტერიუდან რამდენიმე დღის შემდეგ მსგავსი იდეა არაერთხელ გაიმეორა ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა კობა გვენეტაძემ.


ფოტო: კობა გვენეტაძე

ეს მოსაზრება გახლავთ მცდარი: არც ერთ მეტ-ნაკლებად სერიოზულ ეკონომისტს ასეთი უპასუხისმგებლო, არაპროფესიული და არაკომპეტენტური განცხადება არ გაუკეთებია. ერთადერთი, ვინც ამ მოსაზრებაზე საუბრობს გახლავთ ე.წ. „თანამედროვე მონეტარული პოლიტიკის“ (Modern Monetary Theory - MMT) წარმომადგენლები და ამ მოსაზრებას იზიარებენ უკიდურესად მემარცხენე პოლიტიკოსები, რომლებიც მხარს უჭერენ მთავრობის ხარჯების უკონტროლო ზრდას. როგორც ცნობილია, მთავრობის ხარჯები ფინანსდება ბიუჯეტის მეშვეობით, რომლის შემოსავლები ყალიბდება გადასახადების გადამხდელების მიერ გადახდილი გადასახადებით, მთავრობის მიერ აღებული სესხით ან ფულის ბეჭდვით. „თანამედროვე მონეტარული პოლიტიკის“ მომხრეები აცხადებენ, რომ მთავრობას, რომელსაც გააჩნია საკუთარი ვალუტა, შეუძლია დაბეჭდოს იმდენი ფული, რამდენიც მათ სჭირდებათ სახელმწიფო ვალდებულებების დასაფარად. მათი აზრით ასევე, მთავრობებს არ სჭირდებათ მეტი გადასახადები, რადგან ქვეყნებს, რომლებსაც გააჩნიათ ეროვნული ვალუტა, ყოველთვის შეუძლიათ ამ ვალუტის/ფულის ბეჭდვა თავიანთი ვალდებულებების დასაფარად. შესაბამისად, მათი აზრით მთავრობამ შეიძლება არ შეზღუდოს ბიუჯეტის ხარჯები, რაც ნიშნავს, რომ ბიუჯეტის დეფიციტი და დაგროვილი დავალიანება, მათი აზრით, აღარ წარმოადგენს გადასახადის გადამხდელთათვის ტვირთის დაწესების პრობლემას.

როგორც ვხედავთ, „თანამედროვე მონეტარული პოლიტიკის“ მომხრეები, სამწუხაროდ, მათ რიგებში არიან საქართველოს ეროვნული ბანკის „ახლებურად მოაზროვნე“ დღევანდელი ხელმძღვანელები, ეყრდნობიან, რბილად რომ ვთქვათ, საკმაოდ საეჭვო მოსაზრებებს ინფლაციის მიზეზებისა და მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის შესაბამის როლზე. „თანამედროვე მონეტარული პოლიტიკის“ მომხრეების დღის წესრიგი, რომლის თანახმად ფისკალურ ორგანოებს შეუძლიათ მართონ მონეტარული პოლიტიკა, წარმოშობს საფრთხეს, რადგან ეს იწვევს ძალიან მაღალ დავალიანებას, ინფლაციას ან ორივეს ერთად. ეს კი, ძალიან საზიანო გახლავთ მთლიანად ეკონომიკისთვის. ამიტომაც იყო, რომ ყოველთვის ვურჩევდი როგორც ეროვნულ ბანკს, ასევე მთავრობასა და პარლამენტს, რომ გაცილებით უმჯობესია „თანამედროვე მონეტარული პოლიტიკის“ საეჭვო დღის წესრიგის ნაცვლად შეიმუშაონ და განახორციელონ სტაბილური, საყოველთაო წესებზე დაფუძნებული მონეტარული პოლიტიკა.

- ცნობილი ფაქტია, რომ ეროვნული ვალუტის ინფლაცია პირდაპირ მოქმედებს ქვეყნის პროდუქციაზე. ბოლო დროს აშკარაა, რომ საკვებ პროდუქტებზე დაახლოებით 30%-ით და მეტით ფასები იზრდება. ხოლო პანდემიისა და აუცილებელი შეზღუდვების ფონზე, ადამიანები კარგავენ სამსახურს, და შესაბამისად შემოსავლებს, ანუ ვითარება კრიტიკულია. თქვენი აზრით რაშია გამოსავალი?

- თქვენ კითხვას იწყებთ - ცნობილი ფაქტია და შემდეგ გამოთქვამთ მოსაზრებას, რომელსაც მე პირადად ვიზიარებ; თუმცა იგივეს ვერ ვიტყვი ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელებზე. როგორც უკვე აღვნიშნე, მათი მოსაზრებით ფულის მასას არ გააჩნია რაიმე გავლენა ინფლაციაზე, ხოლო, თავად ინფლაცია, ხელს უწყობს ეკონომიკის სტიმულირებას. გეთანხმებით, რომ ვითარება კრიტიკულია, მაგრამ ეროვნული ბანკის ამ მცდარი მოსაზრებებისა და რეალობისგან დაშორებულ ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის პირობებში ბევრის შეცვლა და სიტუაციის გაუმჯობესება ნაკლებად მოსალოდნელია. ჩემი აზრით, გამოსავალი ეროვნული ბანკის მიდგომისა და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ფუნდამენტურ ცვლილებაში. ეს კი, მხოლოდ ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობის სერიოზული გადახალისების შემდეგ შეიძლება მოხდეს.

- თუ არ ვცდები, რამდენიმე კვირის წინ თქვენ განაცხადეთ, რომ მოსალოდნელია 2020 წელს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი მშპ-ს 9.7%-მდე გაღრმავდება, მაშინ როცა 2019 წელს იგივე მაჩვენებელი 5.1% იყო. როგორ ფიქრობთ, რა ღონისძიებები უნდა გაატაროს ხელისუფლებამ, რომ მშპ-ის მაჩვენებელი კრიტიკულ ზღვრამდე არ დაეცეს?

- სამწუხაროდ, მიმდინარე ანგარიშების დეფიციტი იზრდება, მაგრამ სამწუხაროდ, ჯერ-ჯერობით, იმ პირობებში, როდესაც ფუნდამენტრური პრობლემა გადაუჭრელია, ვერ ვხედავ აზრს ამ თემაზე ვისაუბროთ. მესმის, რომ იქნებიან ადამიანები, რომლებიც შეეცდებიან გაამართლონ ეს სიტუაცია პანდემიით; რა თქმა უნდა, ნაწილობრივ ისინი მართლები იქნებიან, თუმცა, მხოლოდ ნაწილობრივ, რადგან უმთავრესი პრობლემა მაინც ბოლო წლების ფულად-საკრედიტო პოლიტიკაა, რომელიც ძირეულად არის შესაცვლელი.

- აქვე საინტერესოა, საქართელოს საგარეო ვალთან დაკავშირებით, თქვენგან ზუსტი ინფორმაცია: მიმდინარე წელს რამდენით გაიზარდა საგარეო ვალი, კიდევ რა რაოდენობით იგეგმება კრედიტის მიღება, საიდან და ამ ეტაპზე სახელმწიფო რამდენად მზად არის კრედიტის პროცენტის გადახდისთვის?

- სამწუხაროდ, სახელმწიფო ვალი უახლოვდება კრიტიკულ ზღვარს - მთლიანი შიდა პროდუქტის 60%-ს. პანდემიის დაწყებამდე საგარეო ვალი მეტ-ნაკლებად სტაბილურად გამოუყურებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მაინც მაღალი დონეზე იყო. სამწუხაროდ, პანდემიამ უარყოფითი გავლენა მოახდინა მასზეც: ქვეყანას სჭირდებოდა უცხოური ფინანსები რათა გამკლავებოდა ახალ პრობლემებს. მართალია, ამ უცხოური ფინანსების დიდი ნაწილი გრანტების სახით იყო, თუმცა, მისი საკმაო ნაწილი სესხები გახლდათ, მართალია შეღავათიანი, მაგრამ მაინც სესხები.

2021 წლის ბიუჯეტის პროექტის თანახმად, მომავალ წელს მთავრობა 3.2 მლრდ ლარამდე ვალს აიღებს, მაგრამ ამავე დროს 2.6 მლრდ ლარის ადრე აღებულ ვალს დაფარავს. ანუ, რეალურად ახალი ვალის აღება ხდება ძველი ვალის დაფარვის მიზნით. მთლიანობაში, 2021 წლის ბოლოს ვალი 30.5 მლრდ ლარს მიაღწევს, რაც პროგნოზირებული მშპ-ის 56% იქნება და დაშვებულ ზღვარს, მშპ-ის 60%-ს მიუახლოვდება.

ასევე, მთავრობა 2008 წელს გამოცემული 500 მლნ ევროს ღირებულების ობლიგაციების დაფარვას გეგმავს. შეგახსენებთ, ეს ის 500 მილიონი ევრო გახლავთ, რომელიც სააკაშვილის რეჟიმმა აიღო რომლითაც ჯერ თითქოსდა გაზსაცავი უნდა აშენებულიყო, შემდეგ ე.წ. მომავლის ფონდი უნდა შექმნილიყო; საბოლოოდ კი, საზოგადოებისთვის დღემდე უცნობია რაში დაიხარჯა იგი.

- და ბოლო კითხვა, რამდენიმე დღის წინ თქვენ ერთ-ერთ ტელეარხზე ისაუბრეთ სახელმწიფოს მხრიდან პოლიტიკური პარტიების დაფინანსების წესის შეცვლასთან დაკავშირებით, ანუ საკუთარი იდეა გქონდათ, რაც ძალიან საინტერესოა. იქნებ უფრო დეტალურად გვითხრათ თქვენს იდეასთან დაკავშირებით?

- ის რომ, პარტიების დაფინანსების არსებული წესი შესაცვლელია, მე მგონი, აღარავისთვის არის საკამათო. უნდა ჩამოვყალიბდეთ უმთავრეს პრინციპზე - უნდა ფინანსდებოდეს თუ არა პოლიტიკური პარტიები ბიუჯეტის სახსრებით? ჩემი აზრით ეს საკითხი თავად ამომრჩეველმა, გადასახადის გადამხდელმა უნდა გადაწყვიტოს. მაგალითად, აშშ-ში ფიზიკური პირები ყოველწლიურად ავსებენ საგადასახადო დეკლარაციას (Form 1040, US Individual Income Tax Return), სადაც უნდა უპასუხონ კითხვას, აქვთ თუ არა მათ სურვილი რომ მათ მიერ გადახდილი გადასახადებიდან 3 დოლარი მიმართონ სპეციალურ ფონდში საიდანაც დაფინანსდება აშშ-ში ფედერალური არჩევნების ხარჯები. ვფიქრობ რომ ამ იდეის ტრანსფორმირება და ქართულ სინამდვილესთან მორგება სავსებით შესაძლებელია. ჩემი იდეაც ამ პრინციპს ეყრდნობა. კერძოდ, საგადასახადო დეკლარაციის შევსების დროს (ყოველწლიურად) გადასახადის გადამხდელი თხოვს ხაზინას მის მიერ გადახდილი გადასახადიდან გარკვეული თანხა, მაგალითად, 10 ლარი გადაუხადონ მის მიერ მითითებულ პარტიას. ეს უნდა იყოს ნებაყოფლობითი.

ჩემი აზრით, ეს იქნება პარტიების დაფინანსების ყველაზე სამართლიანი ფორმა, რომელიც:
1. უზრუნველყოფს პარტიისა და ამომრჩევლის ურთიერთპასუხისმგებლობას. პარტიას ეზრდება პასუხისმგებლობა, რომ დაიცვას თავისი ამომრჩევლის ინტერესი. თუ არ დაიცავს ამომრჩევლის ინტერესს, შესაბამისად, დაფინანსებასაც დაკარგავს
2. ხელს შეუწყობს პოლიტიკური პარტიების მხარდამჭერთა ბაზის შექმნას, რეალური პარტიების ჩამოყალიბებას
3. იქნება ნათელი მაგალითი რამდენი მხარდამჭერი ყავს ამა თუ იმ პარტიას. მაგალითად, თუ რომელიმე პარტიას თავისი გადახდილი გადასახადიდან 100 ათასი გადამხდელი აძლევს დაფინანსებას, ალბათ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ამ პარტიამ 100 ათასზე ნაკლები ხმა მიიღოს არჩევნებში
4. კლებულობს არჩევნების გაყალბების შესაძლებლობა და პარტიებსაც ნაკლებად ექნებათ "გაყალბებაზე" საუბრის მოტივი და საფუძველი


ესაუბრა გიორგი ირემაძე, საინფორმაციო სააგენტო "პატრიოტის" მთავარი რედაქტორი.скачать dle 11.0фильмы бесплатно